“Osmanlı idaresindeki Ermenilerin de kendi kiliselerini ve okullarını açmalarına müsaade edilmiştir. Ermenilerin ilk milli hareketi 1860 yılında başlamıştır. Tanzimat ve Islahat Fermanlarından sonra cemiyetlerin sayısında büyük bir artış olmuştur. Bu cemiyetler ve dernekler daha sonra Osmanlı İmparatorluğu’na başkaldıran, ayaklanan Ermeni komitelerini teşkil etmişlerdir”[1] “Komitelerin kurucuları başta din adamları olmak üzere; özellikle Kafkasyalı Rus Ermenileridir. Derneklerin görünen amacı; Ermenilerin yaşadığı yerlerde eğitim müesseseleri açarak gençleri aydınlatmak, ayrıca yurtlar, yetimhaneler, hastaneler, spor tesisleri açarak Ermeni cemaatinin bedeni, kültürel ve iktisadi kalkınmasını ve yardımlaşmasını sağlamaktı.”[2] ''Berlin Antlaşmasından sonra Doğu Anadolu’daki bazı toprakların Ruslara bırakılması sonucu Osmanlı ve Rus Ermenilerinin temasa geçmesi ile Osmanlı Devletine karşı ayaklanarak, bir devlet kurma arzusu ve istekleri, Rusya’nın Güneye inme arzuları ile birleştirilerek, Ermeni faaliyetleri programlanmaya ve silahlanmaya başlandı.''[3] ''Ermeniler ve Batılıların istismar ve propagandalarına rağmen Osmanlı İmparatorluğu Islâhat faaliyetlerine özellikle Müslüman olmayan halkının haklarını korumaya samimiyetle çalışmıştır. Ermenilerin ıslahat perdesi arkasında bağımsızlık için çıkardıkları olaylar ve isyanlar Osmanlı Devleti’nin en zayıf zamanlarına rastlar.''[4]
[1] Hamza Bektaş, Ermeni İsyanları, Göç Ettirilme Nedenleri ve Uygulamada Devletin Rolü, Trabzon: Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları, 1982, s. 32.
[2] Bektaş, s. 32.
[3] Bektaş, ss. 32-33.
[4] Bektaş, s. 34.