Ermeniler Hristiyan olmadan evvel İranlılar gibi güneşe, aya, ateşe, suya, toprağa, karla kaplı dağlara, yıldızlara, burçlara, büyük sulara, kuşlara, ağaçlara, kayalara, hayali mabetlere özet olarak doğaya tapar ve doğadaki bu unsurlarda bir kutsallık olduğuna inanırlardı. Ancak ibadet edecek bir tapınakları yoktu. Ermenilerin Hristiyan olmaları 4. yüzyıl başlarına rastlar. (MS. 300 dolayları)[1].
Mezhep tartışmalarında Ermeniler, monafizismi, yani İsa’da insani ve ilahi tabiatın olduğunu kabul eden görüşü benimsediler ve kendilerine Gregoryan denildi. Hristiyan ve Monofizist olmanın Ermeniler üzerinde etkisi ne olmuştur?
İlk planda ateşperest olan İranlılar ile araları açılmıştır. Uzun vadede Hristiyanlık, Ermenilerin Hristiyan olmayan topluluklar arasında erimelerini önlemiş, onların dil ve milli kültürlerini muhafaza etmelerine vesile olmuştur. Zira İncili okuyabilmek için alfabe oluşturmuşlardır. Dilleri ve Edebiyatları bu sayede gelişmiş, yaşama imkanı bulmuştur. Monofizist olmaları ise, Ortodoks Bizans’a ters düşmelerine, mezhep açısından onlarla sürtüşmelerine, çatışmalarına ve Bizans’ın dini açıdan da baskılarına yol açmıştır[2].
[1] Bektaş, s. 9.
[2] Çaycı, s. 5.