“Osmanlı döneminde misyoner faaliyetleri 2 safhada incelenir”[1].“Misyoner teşkilatları imparatorluğun çeşitli bölgelerinde yaşayan Ermeni, Bulgar gibi Hristiyan unsurların çocuklarını açtıkları mekteplerde okutmuşlar ve onlara milliyetçilik duyguları aşılayarak, Osmanlı Devletine karşı isyankar hazırlamalarına sebep olmuşlardır. Bir taraftan ülke içindeki çeşitli unsurların arasına tefrika tohumları ekerken, öte yandan batı komu oyunu, Türkiye’nin aleyhine kışkırtmış, kendi tahrikleriyle kopan isyanları, yapılan mezalimleri “Türkler Hristiyan ahaliyi kesiyor!” şeklinde propaganda ederek, Batı dünyasını harekete geçirmeye çalışmışlardır”[2].Misyonerlerin Türk çocuklarını kültür değerlerinden, tarih şuurundan uzak ve dinsiz olarak yetiştirmeleri, bütün bunların tabii sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Ortaya çıkan maneviyat buhranına çare olarak Hıristiyanlığı takdim etme yolundaki çalışmaları, bir diğer faaliyetlerini teşkil eder. Bu maksatla ülkemizde açtıkları okullarda eğitim gören Türk çocuklarını milli ve manevi değer ve zenginliklerden kopuk bir şekilde yetiştirmeye özen göstermişlerdir[3]. “Amerikan misyonerleri 1819’dan itibaren gelmeye başlamışlardır. 1832 yılında İstanbul merkezi kurulmuştur. Misyonerler asıl faaliyetlerini Doğu Kilisesi üzerine yoğunlaştırmışlardır. Misyoner faaliyetleri, Ermeni isyanlarının zemininin hazırlanmasında görüldüğü gibi çok önemli bir rol oynamıştır. İsyanlara takaddüm eden dönemlerde ve isyanlardan sonra vilayetlerden gelen raporlarda misyoner faaliyeti geniş şekilde yer almıştır”[4].
[1] Gurun, s. 40.
[2] Gurun, s. 41.
[3] Gurun, s. 42.
[4] Gurun, s. 43.